Określenie „Kraina w Kratę” jest z nami już tak długo, że zdaje się niemal być naturalnym elementem naszej regionalnej tożsamości. Trudno dziś sobie wyobrazić Swołowo i okolice bez tego symbolicznego mianownika, choć przecież ta nazwa nie jest wiecznie obecna ani pospolita od zawsze. To przede wszystkim pomysł, który zrodził się przy okazji wyjątkowej wystawy – i od tamtej chwili zaczął żyć własnym życiem, łącząc historię, architekturę i kulturę Pomorza
w spójną opowieść o wyjątkowym dziedzictwie.
Malowniczo położone Swołowo, zaledwie 14 kilometrów od Słupska, to miejsce, gdzie przeszłość harmonijnie przenika do teraźniejszości, a czas zdaje się zwalniać swój bieg. Wieś, niegdyś zwana „Ziołowem”, jeszcze trzy dekady temu była jednym z wielu zapomnianych zakątków Pomorza. Dziś stała się centrum fascynującego projektu, który ożywia ducha dawnej, pomorskiej wsi – „Krainy w Kratę”.
Inicjatywa ta narodziła się 18 stycznia 1995 roku, kiedy to dr Elżbieta Szalewska zorganizowała w Słupsku wystawę fotograficzną ukazującą urodę tradycyjnej architektury wsi pomorskiej. Był to moment, w którym światło dzienne ujrzała nie tylko niezwykła estetyka tego regionu, ale również nowa idea – „Kraina w Kratę” jako marka i koncept turystyczny, opierający się na charakterystycznym budownictwie ryglowym, które nadaje okolicy unikatowy wizualny i kulturowy wymiar.
Nazwa „Kraina w Kratę” odnosi się do tradycyjnej architektury wiejskiej, a konkretnie do symetrycznego układu konstrukcji szkieletowej, której pola wypełniano gliną, a następnie bielono wapnem. Tak powstawała efektowna kratownica widoczna na elewacjach – jednocześnie dekoracyjna i funkcjonalna. Styl ten, wywodzący się z końca XVIII wieku
i rozwijający intensywnie w wieku XIX, do dziś zachował się w wielu zagrodach
i budynkach, stając się znakiem rozpoznawczym regionu pomorskiego. Wąski pas nadmorski rozciągający się od Łeby aż po Darłowo, na długości około 80 km i szerokości 40–50 km, obejmuje tę malowniczą krainę, gdzie przeszłość i natura współgrają w niezwykłej harmonii.
Swołowo, uznawane za stolicę „Krainy w Kratę”, jest jedną z najstarszych wsi w regionie słupskim. Unikatowy historyczny układ przestrzenny wraz z zespołem budynków ryglowych, owalny kształt centrum, gotycki kościół, staw i historyczne zagrody tworzą niepowtarzalną atmosferę – żywą lekcję historii Pomorza, dostępną dziś dla mieszkańców i turystów.
Przełomowym momentem dla regionu był rok 2008, kiedy dzięki współpracy samorządu województwa, gminy Słupsk (dziś Redzikowo) oraz Mieczysława Jaroszewicza, ówczesnego dyrektora Muzeum Pomorza Środkowego, dokonano kompleksowej rewitalizacji zabytkowych zagród w Swołowie. Oddanie do użytku pierwszej z nich – Zagrody Albrechta – oraz utworzenie filii muzeum stały się fundamentem dynamicznego rozwoju tego miejsca jako centrum edukacji i kultury regionalnej. Wkrótce udostępniono kolejne obiekty, tworząc spójny kompleks muzealny, który dziś jest przystanią dla miłośników historii, architektury
i kultury Pomorza.
Ochrona i rewitalizacja dziedzictwa ryglowego to dziś nie tylko obowiązek konserwatorski, ale także istotny element świadomego rozwoju lokalnego. Budynki szkieletowe – choć malownicze – są wrażliwe na upływ czasu, wilgoć, błędy modernizacyjne. Dlatego coraz większą wagę przykłada się do stosowania tradycyjnych technik budowlanych, takich jak wypełnianie ścian gliną i ich bielenie wapnem, ciesielka czy tynkowanie metodami dawnych mistrzów. To nie tylko gwarancja autentyczności, ale również sposób na zachowanie ducha miejsca. Ważnym kierunkiem działań jest również adaptacja budynków ryglowych do nowych funkcji – kulturalnych, edukacyjnych, turystycznych. Wiele z nich zyskało drugie życie jako ośrodki kultury, punkty informacji turystycznej czy przestrzenie warsztatowe. Takie podejście pozwala zachować nie tylko materialne dziedzictwo, ale także tożsamość
i pamięć zbiorową. Edukacja mieszkańców, publikacje, warsztaty rzemieślnicze, spacery tematyczne – wszystko to buduje wspólną odpowiedzialność za kulturowy krajobraz regionu.
Szczególne znaczenie miała tegoroczna jubileuszowa konferencja, zorganizowana 12 czerwca w Swołowie pod hasłem „Kraina w Kratę – przeszłość, teraźniejszość – przyszłość”, która zgromadziła ekspertów, naukowców, praktyków i lokalnych liderów od lat zaangażowanych w budowanie tej marki kulturowej. Elżbieta Szalewska przypomniała genezę samego hasła, które narodziło się przy okazji wystawy zorganizowanej przez Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Słupsku. Joanna Orłowska opowiedziała
o roli organizacji społecznych w promowaniu innowacyjnych produktów turystycznych,
a Marek Biernacki i Dawid Gonciarz – o początkach rewitalizacji Ustki i Swołowa. Zbigniew Gach, dyrektor Centrum Kultury i Biblioteki Publicznej Gminy Redzikowo, mówił
o współczesnym produkcie turystycznym i działaniach prowadzonych w Zagrodzie Inicjatyw Twórczych.
Konferencja była również okazją do inauguracji III edycji Pomorskiej Akademii Planowania Przestrzeni Publicznej. Tak jak trzy dekady temu inicjatywa „Krainy
w Kratę” zrodziła się w środowisku planistów, tak i dziś to właśnie studenci Uczelni Fahrenheita – Politechniki Gdańskiej, Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku – będą projektować nowe idee dla przestrzeni publicznej Swołowa i okolicznych wsi. Współpracę tę przypieczętowało podpisanie porozumienia pomiędzy Gminą Redzikowo, reprezentowaną przez wójt Barbarę Dykier, a Pomorskim Biurem Planowania Regionalnego, które reprezentował Jakub Pietruszewski.
Podczas konferencji uhonorowano również osoby szczególnie zasłużone dla rozwoju
i promocji „Krainy w Kratę”. Okolicznościowe podziękowania i upominki wręczono tym, którzy od lat z oddaniem pielęgnują dziedzictwo regionu.
„Kraina w Kratę” nieustannie ewoluuje, stając się przestrzenią dialogu między pokoleniami
i różnymi dziedzinami nauki i sztuki. Inicjatywa Pomorskiej Akademii Planowania Przestrzeni Publicznej angażuje dziś studentów i młodych specjalistów, którzy projektują nowe idee dla rozwoju Swołowa i okolicznych wsi. Tak jak trzy dekady temu idee powstawały w środowisku planistów, tak i teraz „Kraina w Kratę” jest platformą kreatywności i zrównoważonego rozwoju.
To zatem fenomen, który łączy piękno tradycji z dynamiką współczesności, stanowiąc wzór skutecznego budowania marki regionalnej. To historia, która uczy, inspiruje i integruje – dziedzictwo, które jest żywe i stale pisane na nowo. Warto pamiętać, że ta niezwykła przestrzeń i jej unikatowa tożsamość powstały nie z przypadku, lecz z pasji i wizji ludzi, którzy z determinacją postawili sobie za cel ochronę i promocję dziedzictwa kulturowego Pomorza, pozostawiając trwały ślad w sercach i umysłach kolejnych pokoleń.
