30 lat „Krainy w Kratę”.
Malowniczo położone Swołowo w Województwie Pomorskim, to wieś o niezwykłej historii
i pięknym krajobrazie. Pradawne „Ziołowo” oddalone zaledwie 14 kilometrów od Słupska, stanowi niezwykłe miejsce, gdzie przeszłość przenika do teraźniejszości, a czas jakby się zatrzymał. Jeszcze do niedawna był to jeden z wielu zapomnianych zakątków w Polsce, dziś jest wyjątkowym wehikułem czasu, który rozgrzewa wyobraźnię i pamięć o starej, pomorskiej wsi. Dzisiaj Swołowo przyciąga tłumy mieszkańców regionu i turystów.
30 lat temu 18 stycznia 1995 roku tytuł „Kraina w Kratę” nadano wystawie fotograficznej prezentującej piękno tradycyjnej architektury wsi Pomorza zorganizowanej przez pasjonatkę dr Elżbietę Szalewską. Dopiero jednak w 2008 roku, dzięki decyzji Samorządu Województwa Pomorskiego oraz zaangażowaniu Gminy Słupsk (dzisiaj Redzikowo), jak również ówczesnego dyr. Muzeum Pomorza Środkowego Mieczysława Jaroszewicza spopularyzowano tę „markę”, a ze Swołowa uczyniono stolicę „Krainy w Kratę”. To wtedy oddano do użytku pierwszą zrewitalizowaną zagrodę nr 8 tzw. Zagrodę Albrechta
i utworzono filię słupskiego muzeum. W wyniku realizacji wielu projektów udało się oddać do użytkowania łącznie 15 obiektów położonych na trzech działkach w Swołowie. W 2012 r. zwiedzającym udostępniono zrewitalizowany kompleks zagrodowy nr 14/15. W efekcie,
w żyjącej do tej pory spokojnej miejscowości, zaczęło prężnie działać muzeum.
Na przestrzeni kilku lat rozrosło się i zaczęło prowadzić ożywioną działalność polegającą na zbieraniu, przechowywaniu i opracowywaniu zbiorów, edukacji, promocji oraz organizacji szeregu imprez plenerowych. Wieś z jej wyjątkową architekturą ożyła. W ostatnich latach na „Pomorską Gęsinę”, „Szparagowe Święto” czy (historyczna nazwa) „Zielna, Zielna” do Swołowa zjeżdżają tłumy miłośników wiejskich klimatów i tradycyjnych kulinariów z całego kraju. Na co dzień trafiają tu turyści z ciekawością zaglądający przez uchylone furty budynków bramnych, pragnący poczuć atmosferę prawdziwej wsi z lat ich młodości.
To, co wyróżnia Swołowo spośród innych miejscowości, to zachowany do lat dzisiejszych układ przestrzenny z czasów średniowiecza. Wieś bowiem została zaplanowana jako owalnica, która rozciąga się na osi wschód-zachód, wzdłuż niewielkiego strumyka znanego jako Zielona Struga. W centrum wsi znajduje się mały staw, który przez wieki pełnił funkcje zarówno gospodarcze, jak i rekreacyjne. Otaczający go plac, znany jako „nawsie”, służył jako pastwisko. Wciąż dość zwartą zabudowę tworzy blisko 150 obiektów budownictwa wiejskiego, w tym domy mieszkalne i budynki gospodarskie, nadgryzione już jednak przez ząb czasu i wymagające natychmiastowej ochrony. Najstarsze z nich pochodzą z XVIII wieku. Każda zagroda w swołowskim muzeum dostarcza nam innych wrażeń i informacji. Znajdziemy tu wystawę poświęconą pracy cieśli, pracy piekarza, kowala, stolarza, czy tkaczki. Nie brakuje wystaw poświęconych okolicznym baśniom i legendom, dożynkom, czy tradycjom weselnym.
A TO DOPIERO PÓŁMETEK…
Samorząd Województwa Pomorskiego wykupił w 2023 r. dwie kolejne zagrody. Odwiedzający Swołowo zapewne spostrzegli, że na końcu wsi trwa od roku rozbiórka budynku bramnego zagrody nr 13. To prace konserwatorskie i zabezpieczające, bo muzeum właśnie uzyskało pozwolenie na kompleksową odbudowę całości, a 6 lutego 2025r. podpisało umowę przekazania środków unijnych, o które aplikowało do Urzędu Marszałkowskiego. Planowany koszt to ok. 12 mln PLN.
ZAGRODA nr 13
To jedno z piękniejszych i bogato rozbudowanych gospodarstw w Swołowie. Na początku XIX w. gospodarstwo należało do chłopa Joachima III Albrechta. Od 1868 r. siedlisko było własnością Martina II Albrechta i jego żony Henrietty z d. Albrecht. Na przełomie lat 1891/1892 zagroda stanowiła jedną z dwóch posiadłości chłopa Wilhelma Schulza i jego żony Albertiny z d. Albrecht. W 1922 r. przeszła na własność Friedricha II Albrechta i jego żony Berthy z d. Schulz. W 1947 r. w zagrodzie mieszkali Maria i Jan Bajorowie. Odrestaurowanie tej zagrody da wielkie możliwości wystawiennicze i warsztatowe dla swołowskiego muzeum. Zwiedzający będą mieli okazję zobaczyć jak wyglądał oryginalny dom. Wycieczkę będą mogli zacząć od piwnicy, a skończyć na strychu. Na terenie zagrody znajdzie się działająca kuźnia, wystawa maszyn rolniczych i tych wykorzystywanych
w gospodarstwie. W domu chlebowym będzie miejsce zarówno na tradycyjny wypiek chleba jak i na warsztaty kulinarne. Oprócz tego warto będzie skorzystać z warsztatów ceramiki, zielarstwa czy barwienia tkanin.
ZAGRODA nr 9
Na ukończeniu jest również projekt budowlany rewitalizacji zagrody nr 9, przylegającej do zagrody Albrechta nr 8. Istniała ona już w XVIII w. Pod koniec tegoż stulecia wybudowano zachowany do dnia dzisiejszego budynek bramny. W 1848 r. po zachodniej stronie podwórza wzniesiono szkieletową jednoklepiskową stodołę. W 1862 r. zagrodę tworzyło pięć budynków. W 1910 r.
w skład gospodarstwa wchodziły: dom z podwórkiem i ogródkiem przydomowym, stodoła
z częścią inwentarską, wozownia, budynek bramny, stajnia, piwnica, dom chlebowy, dom pracowników dniówkowych z podwórkiem i ogródkiem oraz budynkiem inwentarskim (znajdujący się po drugiej stronie drogi).
Po remoncie Zagroda nr 9 stanie się Centrum Spotkań Wsi Pomorskiej. Nie zabraknie w nim miejsca na warsztaty i wystawy, a nawet sklepu z pamiątkami i produktami regionalnymi. Dzięki dobrej współpracy z Gminą Redzikowo, która włączyła się w rewitalizację Swołowa, powstała Zagroda Inicjatyw Twórczych, która doskonale uzupełniła ofertę kulturalną miejscowości. Wspólnymi siłami został wykonany ostatnio parking na kilkaset samochodów, który ulży podczas licznych imprez muzealnych i corocznych dożynek gminnych.
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego od lat konsekwentnie, dzięki osobistej pasji i zaangażowaniu Marszałka, realizuje wizję ratowania i popularyzacji wartościowych zabytków i tradycji Pomorza. Mieszkańców Słupska cieszy zapewne udana rewitalizacja spichlerzy, które efektownie dopełniły bulwary nad Słupią. Jeśli pomyślnie powiodą się założenia muzealników i Urzędu Marszałkowskiego to w Swołowie pod koniec 2027 będziemy zwiedzać kolejną zrewitalizowaną zagrodę. Wizualizacje projektów, które udostępniło muzeum robią wrażenie!
