Poezja jest światłem i cieniem,
bywa modlitwą i nastrojem,
jest świętem i codziennością,
pieśnią jest…
(D.M. Sroka)
Rok 2022 był rokiem szczególnie ważnym dla kultury pomorskiej m.in. w kontekście poszukiwań nowych form literackich, wyrażania myśli oraz skomentowania świata współczesnego w literaturze. Wciąż wiele tajemnic skrywają miejsca zasiedlone czy pustki istniejące na Pomorzu. Powinnością ludzką jest odkrywanie owych znaczonych czasem miejsc i przeżyć. Słupsk zamieszkuje wielu autorów, którzy zasługują na uwagę z wielu powodów, m.in. ze względu na kultywowanie i promowanie kultury pomorskiej. Twórczość wymaga od kogoś, kto tworzy, pewnego poświęcenia samego siebie, odkrycia duchowości i wyjaśnienia odbiorcom znaczenia ukrytej symboliki i emocjonalności w poezji czy prozie. Owe twórcze kreacje znaczone wyobraźnią bywają dla czytelnika wstrząsające i uspokajające, a jednocześnie akceptowane i uzupełniane.
W noworocznym numerze „Tramwaju Słupskiego” postanowiłam przedstawić moim Czytelnikom twórczynię szczególną, bo obdarzoną wyobraźnią i ogromną wiedzą z obszaru literatury polskiej epoki romantyzmu oraz literatury XIX i XX wieku. Profesor Adela Kuik-Kalinowska od wielu lat tworzy dzieła literackie w języku kaszubskim. Jako poetka zadebiutowała w 1997 r. wierszami kaszubskimi. Wiersz Je we miã Bóg został nagrodzony na Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Mieczysława Stryjewskiego – polskiego poety, samouka związanego z Tarespolem, Lęborkiem, Wejherowem czy Toruniem. M. Stryjewski to osoba wyjątkowa; jako poeta zadebiutował w 1937 r. na łamach czasopisma „Kamena”. Swoje dzieła pisał ołówkiem, bowiem z powodu choroby Parkinsona nie mógł tworzyć z wykorzystaniem maszyny do pisania. We wspomnieniach zamieszczonych na stronie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lęborku czytamy: „Starał się zachować optymizm, otwartość na świat i na drugiego człowieka. Jego poezja rodziła się w sercu”. Stryjewski nie naśladował dawnych czy współczesnych sobie poetów, nie był pod wpływem innych poetyk, jego twórczość przeciwstawiała się kolei życia, była uduchowiona i dojrzała, dzięki temu autentyczna. Takiej twórczości czytelnicy oczekują, bowiem rodzi się z egzystencji i odpowiada na wiele pytań. Sześćdziesiąt lat po Stryjewskim debiutuje młoda wówczas poetka, Adela Kuik-Kalinowska. Jej wiersz nagrodzony w Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Mieczysława Stryjewskiego zostaje opublikowany w tomie pokonkursowym w 1997 r. i od tego momentu autorka tworzy poezję i prozę w języku kaszubskim. Otwiera przed czytelnikiem świat eteryczny, pełen symboli i wzruszeń, przekłada na język kaszubski teksty duchowości buddyjskiej i dzieła Jana Amosa Komeńskiego. Zajmuje się tłumaczeniem twórczości kaszubskiej na język polski, co jest niezwykle skomplikowane. Popularyzuje literaturę kaszubską w środowisku regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Tworzy poezję i prozę kaszubską, a swą działalność publikacyjną intensyfikuje od 2017 r. Kaszubistyka, jako dyscyplina filologiczna, jest dla niej czymś naturalnym, doskonale odnajduje się w kaszubskich motywach, ma dar wynikający nie tylko z urodzenia czy nauczania, ale przede wszystkim z umiłowania i opieki nad kulturą duchową i materialną Kaszub (Tatczëzne). Jej naturalistyczne wiersze przepełnione symboliką są pewnego rodzaju obrazem nasyconym barwami przeszłości, są pełne refleksji i skondensowanej myśli. Ta złożoność jest jak różaniec w matczynych dłoniach, powtarzająca się w zadumaniu i różnorodna w ofiarowywaniu kolejnych „pacierzy”. Matczyna dłoń wciąż głaszcze jej pszeniczne włosy.
Nagradzana za romantyczne piękno
Adela Kuik-Kalinowska w roku 2022 zdobyła I nagrodę w XXIII Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Jana Drzeżdżona w kategorii Poezja oraz I miejsce w IV Ogólnopolskim Konkursie Literackim im. Jana Trepczyka za tekst pieśni dla dzieci w języku kaszubskim. Autorka otrzymała również nagrodę specjalną Oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Lęborku w ramach XXXVII Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Mieczysława Stryjewskiego. Dorobek kaszubskojęzyczny prof. Adeli Kuik-Kalinowskiej – szczególnie od 2017 r. – był wielokroć honorowany nagrodami literackimi, m.in. pierwszą nagrodą w konkursie im. Jana Drzeżdżona (2017 r., 2018 r., 2020 r. oraz we wspomnianym wyżej roku 2022); pierwszą nagrodą w konkursie im. Jana Trepczyka (2017 r., 2020 r. oraz w wymienionym 2022 r.) czy im. Mieczysława Stryjewskiego (we wspomnianym 1997 r., 2019 r., 2020 r. oraz w 2022 r.). Tomiki poetyckie Adeli Kuik-Kalinowskiej są doceniane w środowisku krytyków i literatów kaszubskich, wywołują również pozytywne reakcje u zwykłych słuchaczy podczas wydarzeń literackich czy autorskich wystąpień publicznych. Na temat jej twórczości wypowiadają się znakomite umysły, m.in. Stanisław Janke czy Jan Walkusz.
Spotkania przy stole nakrytym białym obrusem
W połowie grudnia 2022 r. odbyło się jedno z wielu spotkań literackich z prof. Adelą Kuik-Kalinowską. Tym razem spotkaliśmy się w ramach cyklu „Spotkań Literackich nad Słupią” w przyjaznych wnętrzach Cepelin Books w Słupsku. Wydarzenie zostało zorganizowane pod egidą Akademii Pomorskiej w Słupsku oraz Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W październiku podobne spotkanie odbyło się w Białym Spichlerzu w Słupsku (Muzeum Pomorza Środkowego). Spotkanie z poezją Adeli Kuik-Kalinowskiej uświetnił koncert uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Słupsku.
Bez wątpienia rozmowy z tą niezwykłą autorką – sprawczynią duchowości w kontekście filozoficzno-literackim – nacechowane są romantyzmem wspomnieniowym, wiernością utkaną z prawd zasłyszanych i zapamiętanych. Odpowiadają stwierdzeniu, że dobra książka poetycka może wnieść wiele do naszego życia i wzbogacić naszą ścieżkę rozwoju duchowego. Naturalnym środowiskiem poetki jest świat kaszubskiego słowa i dźwięku, zmysłowości i realistycznego zasmucenia. Nie trzeba zbytnio oceniać czy komentować jej wierszy, a na pewno – jak pisze ks. prof. Jan Walkusz – nie można przejść wobec nich obojętnie. Nostalgia do Kaszub i zapachu tłustych skib przeoranej ziemi pozwala na ową zadumę i przeciwstawienie świata przedstawionego w poezji do obecnych miar przemijania. To jest pewnego rodzaju poetycka misja autorki znaczona powrotem do dzieciństwa wyrażona przez dorosłą już kobietę – a wciąż doświadczającą przenikania myśli, poszukującą i do bólu odczuwającą czas dzieciństwa i dorastania. Przy czym jej wiersze nie są zwrotem ku krainie niezwykłej dziecięcej szczęśliwości, a przede wszystkim nie gloryfikują nieistniejącego już dziś otoczenia, są jego wiernym odczuwaniem i zapisem baśniowej symboliki, doświadczaniem młodej radości i smutku, dojrzałej myśli poznawczej i ulotności. Niekiedy dotykają pracowitej ekscytacji, a niekiedy sukni trumiennej czy natury wyściełanej białym wykrochmalonym obrusem.
Wśród współczesnej liryki kaszubskiej utwory Adeli Kuik-Kalinowskiej charakteryzują się autentycznym przeżyciem – jak sama mówi – przeżyciem świata z jego złożonością, paradoksami, a często także z jego tragiczną stroną doświadczenia życia i śmierci. Jest to twórczość podejmująca się wielu tematów, począwszy od kontekstu osobistego, historycznego, mitycznego, religijnego, a skończywszy na emocjach i realności. Takie spostrzeżenia czytamy w wielu wypowiedziach i recenzjach dotyczących jej twórczości. To niezwykle złożona literatura będąca przykładem twórczości obrazowej, eterycznej, przywołującej świat nieistniejący, ale też prezentująca ponadczasowość i ukazująca pewną perspektywę w odczuwaniu świata jako całości, w czasie i przestrzeni. Adela Kuik-Kalinowska to twórczyni uduchowiona, która poprzez wiersze odsłania prawdziwe zakamarki swojej duszy, kieruje słowa do ludzi, prowadzi również dialog z samą sobą. Mówi do siebie uważnym głosem pochodzącym z nieskalanej bytem młodości. Jej twórczość poetycka nacechowana jest mistycznym obrazem, a gdy recytuje swoje wiersze w języku kaszubskim, zachowuje odpowiednie akcentowanie, melodyjność i swobodę. Dzięki temu słuchacz ma możliwość głębszego odczuwania strof wypełnionych autentyzmem. Adela Kuik-Kalinowska, jako recytatorka, poetka i prozaiczka chłonie ów świat kaszubskiej natury i tradycji przodków wszystkimi zmysłami, odczuwa tak głęboko, że w słuchaczu czy czytelniku rodzi się ogrom różnorakich emocji – nadzieja, zaduma, radość, żal… Czasami pojawiają się łzy. Doskonale odnajduje się w zamyślonej naturze, jak i w ogniu ludzkiego rzeczywistego cierpienia. Jej wiersze w sposób szczególny oddziałują na odbiorcę, wyrażają idee regionalizmu pomorskiego, kultywują tradycję Kaszub, ciężką pracę na roli i w gospodarstwie domowym, czego symbolem są owe bruzdy pozostające po wyoraniu tłustej skiby podczas pracy na polu. Zapach wyoranej ziemi potrafi zniewolić – tak jak jej wiersze zbliżone do absolutu.
Danka Maria Sroka
Pracownia Regionalna MBP w Słupsku
